Farmacokinetiek

Testkop

(Termen gemarkeerd met een * worden nader toegelicht in Farmacokinetiek, Gebruikte begrippen). De farmacokinetiek legt verbanden tussen deze processen en de tijd en geeft met behulp van wiskundige formules het gedrag van een geneesmiddel in het lichaam weer. Deze formules zijn in de praktijk goed bruikbaar en leveren een bijdrage aan het inzicht in die processen en daarmee aan de kwaliteit van de medicamenteuze therapie. Het is dan beter te voorspellen hoe het effect van het geneesmiddel zal zijn na het toedienen van een bepaalde dosis in een bepaalde toedieningsvorm en bij een bepaalde doseerfrequentie in afhankelijkheid van de conditie van het lichaam (bv. functiestoornis of ziekte bij de patiënt). Ook het klinisch effect van een aantal geneesmiddeleninteracties door beïnvloeding van de processen wordt begrijpelijker en meer voorspelbaar.

Allereerst zal het gedrag van een geneesmiddel in het lichaam worden besproken aan de hand waarvan enkele begrippen en definities worden uitgelegd. Zonder teveel in te gaan op de wiskundige kant van de farmacokinetiek zullen aan de voorschrijver handvatten worden aangereikt om met de begrippen praktisch te kunnen omgaan. Ook zullen de veranderingen in de farmacokinetiek van geneesmiddelen door functiestoornissen of ziekten bij de patiënt worden behandeld. Voor een uitgebreide behandeling van veranderingen in de farmacokinetiek tijdens zwangerschap, zie Geneesmiddelen tijdens zwangerschap/lactatie; van de afwijkende farmacokinetiek bij jonge kinderen, zie Geneesmiddelen bij kinderen; en van de veranderingen bij het ouder worden, zie Geneesmiddelen bij ouderen.

Het gedrag van het geneesmiddel in het lichaam

Een geneesmiddel bevat één of meer werkzame stoffen die in een bepaalde toedieningsvorm zijn verwerkt. De toedieningsvorm is een hulpmiddel om de werkzame stof op de juiste plaats in het lichaam te krijgen (zie Farmacokinetiek, De weg van de werkzame stof in het lichaam). Is die plaats vanaf de buitenkant van het lichaam redelijk tot goed bereikbaar dan wordt geprobeerd de werkzame stof lokaal aan te brengen, dat wil zeggen zo dicht mogelijk bij de plaats van werking (receptor*): lokale toediening. Voorbeelden zijn toedieningsvormen voor de huid (zalf, crème, gel), oog, oor- en neusdruppels, pulmonale toedieningsvormen (inhalatie-aerosol, inhalatiepoeder), toedieningsvormen voor een lokale werking in de darmen (klysma, tablet, zetpil), een injectie voor een lokale verdoving.

Is het niet mogelijk de werkzame stof direct op de plaats van werking aan te brengen dan wordt gebruik gemaakt van de circulatie als vervoermiddel: systemische toediening. Voorbeelden van daarvoor geschikte toedieningsvormen zijn de verschillende orale (tablet, dragee, capsule, drank) en parenterale toedieningsvormen (intraveneus, intramusculair, subcutaan), de rectale (zetpil), sublinguale (tablet) en soms nasale en een transdermale toedieningsvorm (pleister).

Schema 1 : De weg van de werkzame stof in het lichaam

Absorptie

Met het oog op een systemische werking kan een geneesmiddel via een intraveneuze toediening direct in de circulatie worden gebracht. Deze route wordt alleen gekozen indien snel een effect gewenst is of andere toedieningswegen niet mogelijk zijn. Bij alle andere toedieningswegen moet voor een systemische werking de werkzame stof vanuit de toedieningsvorm vrijkomen om zich in opgeloste vorm te verplaatsen naar de circulatie. De opname in de circulatie wordt absorptie genoemd. Meestal verloopt dit proces via passieve diffusie, soms via gefaciliteerde diffusie of via een actief transport* door middel van een carrier (drager)*.

Bij de absorptie worden de snelheid waarmee de werkzame stof wordt opgenomen en de mate van de opname onderscheiden.

De snelheid van absorptie is onder andere afhankelijk van de gebruikte toedieningsvorm, de toedieningsweg en de fysisch-chemische eigenschappen van de werkzame stof. Voorbeeld: na inname van een vaste toedieningsvorm zal de werkzame stof trager in de algemene circulatie* verschijnen dan wanneer het in opgeloste vorm (drank, druppels) wordt aangeboden. Immers, het uiteenvallen van de toedieningsvorm en het oplossen van de werkzame stof in het maag- of darmsap kost tijd. Speciale toedieningsvormen zijn op de markt om de afgifte van een werkzame stof over een langere periode te reguleren; de preparaten met verlengde werking, vertraagde of gereguleerde afgifte (zie Farmacokinetiek, Het verloop van de plasmaconcentratie in de tijd in afhankelijkheid van de soort orale toedieningsvorm). Oraal en rectaal toegediende geneesmiddelen moeten de darmwand passeren om in de algemene circulatie te komen. Daarom is voor een snelle en volledige opname vanuit het maag-darmkanaal een zekere mate van vetoplosbaarheid (lipofiliteit) nodig. Indien de werkzame stof na absorptie snel diffundeert vanuit het bloed naar de (aangrijpingspunten in de betreffende) weefsels, dan is de absorptiesnelheid bepalend voor de snelheid waarmee de werking intreedt. Een grotere absorptiesnelheid kan aanleiding geven tot bijwerkingen door de snelle stijging van de plasmaconcentratie, met name bij stoffen met een geringe therapeutische breedte* (zie Farmacokinetiek, Het verloop van de plasmaconcentratie in de tijd na eenmalige orale toediening en Farmacokinetiek, Het verloop van de plasmaconcentratie in de tijd in afhankelijkheid van de soort orale toedieningsvorm). Voor chronisch toegediende geneesmiddelen is een langzame absorptie meestal gunstig, omdat hierdoor de fluctuaties in de plasmaconcentratie kleiner zijn. In de preparaattekst wordt het begrip Tmax vermeld: de gemiddelde tijd die het geneesmiddel nodig heeft om de maximale plasmaconcentratie te bereiken.

Kinetische parameters bij zwangerschap/functiestoornissen/ziekten

Lorem Ipsum is simply dummy text of the printing and typesetting industry. Lorem Ipsum has been the industry’s standard dummy text ever since the 1500s, when an unknown printer took a galley of type and scrambled it to make a type specimen book. It has survived not only five centuries, but also the leap into electronic typesetting, remaining essentially unchanged. It was popularised in the 1960s with the release of Letraset sheets containing Lorem Ipsum passages, and more recently with desktop publishing software like Aldus PageMaker including versions of Lorem Ipsum.