bètablokkers, systemisch

Meer informatie

De β-blokkers acebutolol, atenolol, esmolol, metoprolol, pindolol en propranolol worden beschouwd als klasse II-anti-aritmica. Sotalol wordt beschouwd als een klasse III-anti-aritmicum maar bezit ook klasse II anti-aritmische eigenschappen.

De β-receptoren worden verdeeld in:

• β₁-receptoren (voornamelijk in de pacemakercellen van het hart, in het myocard). Prikkeling hiervan veroorzaakt postsynaptisch tachycardie en toename van het hartminuutvolume; de snelheid van prikkelgeleiding in het hart neemt toe, de refractaire periode wordt korter, meer renine komt vrij uit de juxtaglomerulaire cellen;
• β₂-receptoren (o.a. in de wanden van de luchtwegen en van bepaalde bloedvaten). Prikkeling hiervan postsynaptisch geeft verwijding van de bronchiolen met verminderde kliersecretie en vasodilatatie van onder andere de bloedvaten van dwarsgestreept spierweefsel en daarmede reflectoire tachycardie; voorts wordt de glycogenolyse en lipolyse gestimuleerd. Prikkeling van presynaptische β₂-receptoren stimuleert de afgifte van noradrenaline.

De werking van de β-blokkers volgt logischerwijs uit de fysiologie van het sympathische systeem: blokkade van β₁- èn β₂-receptoren kan leiden tot bloeddrukdaling, afname van het hartminuutvolume (en vertraagde AV-geleiding), verminderde perifere circulatie en eventueel tot toename van bronchiale secretie, vernauwing der bronchiolen en remming van de glycogenolyse (hypoglykemie). Blokkade van voornamelijk β₁-receptoren geeft wel het vermelde cardiovasculaire effect, maar minder bronchiale effecten. Aangezien ook het centrale zenuwstelsel β-receptoren bezit, kan toediening van β-blokkers leiden tot bepaalde effecten in het centrale zenuwstelsel. Op grond van hun fysische eigenschappen (lipofiel of hydrofiel) is het mogelijk dat deze effecten sterker zijn bij lipofiele verbindingen.

β-Blokkers worden ingedeeld in selectieve en niet selectieve:

• De niet-selectieve β-blokkers (carvedilol, labetalol, pindolol, propranolol en sotalol) blokkeren de β₁- en β₂-receptoren. Deze zullen behalve op het hart (β₁-receptor) eveneens invloed hebben op de ademhalingswegen (bronchoconstrictie) en op de regeling van de glucosespiegel in het bloed (remming van de glycogenolyse, zodat hypoglykemie minder snel wordt gecorrigeerd).
• De min of meer selectieve β-blokkers (acebutolol, atenolol, bisoprolol, celiprolol, esmolol, metoprolol en nebivolol), ook wel cardioselectieve β-blokkers genoemd, oefenen hun werking voornamelijk uit op de β₁-receptoren. Bij verhoging van de dosering verdwijnt de ’cardioselectiviteit’ geleidelijk en gedragen zij zich meer en meer als niet-selectieve β-blokkers.

Meer informatie

De meeste bijwerkingen van β–blokkers zijn farmacologisch verklaarbaar als gevolg van blokkade van β–receptoren.

Het bijwerkingenprofiel van de cardioselectieve β-blokkers wordt over het algemeen als iets gunstiger beoordeeld dan dat van de niet-selectieve. In theorie zouden hydrofiele β–blokkers minder centrale bijwerkingen hebben dan lipofiele β-blokkers, maar dit is niet bevestigd in een meta-analyse.

Dyspneu en provocatie van astma-aanvallen kunnen optreden (met name bij de niet-selectieve β-blokkers en in hogere doseringen ook bij de cardioselectieve).

Hypoglykemie kan worden geprovoceerd bij met insuline behandelde diabetes-mellituspatiënten; voor de cardioselectieve β-blokkers geldt dit nauwelijks.