cefalosporinen

$hippoKoptekst

Werkingsmechanisme

Cefalosporinen:

• zijn β-lactamantibiotica en binden zich aan penicilline-bindende eiwitten (PBP’s) in de celwand van bacteriën. Hierdoor remmen zij de synthese van peptidoglycaan, met als gevolg een remming van de celwandsynthese, waardoor autolyse en celdood optreedt;
• maken autolytische enzymen in de bacterie vrij, wat bacteriële autolyse bevordert;
• werken bactericide bij snelgroeiende bacteriën.

Avibactam en tazobactam:

• remmen β-lactamase en beschermen hierdoor respectievelijk ceftazidim en ceftolozaan tegen afbraak door diverse (niet alle) bacteriële β-lactamasen, die vaak resistentie tegen penicillinen en cefalosporinen veroorzaken.

Effect

• klaring van een bacteriële infectie;
• preventie van een bacteriële infectie.

(kolom) 1: cefaclor, cefalexine; zijn oraal toepasbaar en hebben beperkte β-lactamaseresistentie

(kolom) 2: cefalotine, cefazoline; zijn parenteraal toepasbaar en hebben beperkte β-lactamaseresistentie

(kolom) 3: cefamandol, cefuroxim; zijn parenteraal toepasbaar en hebben een brede β-lactamaseresistentie

(kolom) 4: cefotaxim, ceftazidim, ceftriaxon; zijn parenteraal toepasbaar en hebben een zeer brede β-lactamaseresistentie

(kolom) 5: benzylpenicilline; is parenteraal toepasbaar en ter referentie opgenomen

(kolom) 6: imipenem, meropenem; zijn parenteraal toepasbaar en zijn ter referentie opgenomen

^a: indien niet β-lactamasevormend

^b: resistentie kan een probleem zijn bij cefaclor

^c: cefaclor geen informatie

^d: cefaclor (meestal) resistent

^e: resistentie kan een probleem zijn bij cefazoline

^f: cefazoline geen informatie

^g: resistentie kan een probleem zijn bij cefalotine

^h: resistentie kan een probleem zijn bij cefuroxim

^j: cefamandol kan activiteit hebben tegen Bacteroides fragilis

^k: indien intermediair gevoelig/resistent voor benzylpenicilline, dan waarschijnlijk verminderd gevoelig voor ceftazidim

^m: alleen gevoelig voor ceftazidim, hoewel ook dan resistentie een probleem kan zijn; combinatie met aminoglycoside noodzakelijk, of gebruik de combinatie ceftazidim/avibactam.

ⁿ: doorgaans wel gevoelig voor ceftriaxon

^o: resistentie kan een probleem zijn bij ceftazidim

Disclaimer: tabel 1 is afgeleid van de tabel in het laatste boek van het Farmacotherapeutisch Kompas (2012). Sindsdien zijn wijzigingen aangebracht op basis van mutaties in de productinformatie van de fabrikanten. Dit houdt in dat de resistentiepatronen afgeleid zijn van de wereldwijde dan wel Europese situatie; dit geeft niet altijd een representatief beeld van de situatie in Nederland. Ook geeft de tabel niet weer, of de werkzame stof in voldoende hoge concentratie de infectiehaard bereikt of in het doelorgaan terecht komt. De tabel is daarmee geen vervanging voor het raadplegen en volgen van (behandel)richtlijnen (zoals SWAB) en derhalve vooral bedoeld ter illustratie. De intentie is om deze tabel in de toekomst (2018) meer af te stemmen op de Nederlandse situatie; bruikbare informatie daartoe is derhalve welkom.

$hippoKoptekst

Relatief frequent:

• diarree, misselijkheid; met name bij de orale toediening, maar komt ook zeker bij parenterale cefalosporinen nog regelmatig voor;
• hypersensitiviteitsreacties (bv. maculopapuleuze huiduitslag, met of zonder koorts en eosinofilie, minder vaak komen de meer onmiddellijke reacties voor zoals anafylaxie, bronchospasmen en urticaria [1]);

Minder frequent:

• kruisovergevoeligheid ten opzichte van penicillinen (zie boven, vlak boven de tabel met gevoeligheid van verwekkers);
• tromboflebitis, pijn bij injectie (parenterale toediening);
• beenmergdepressie gekenmerkt door hemolytische anemie (NB. positieve Coombs test; m.n. bij hoge doses cefalosporinen), neutropenie, granulocytopenie en trombocytopenie [1];
• neurologische verschijnselen, met name convulsies zijn gemeld bij (relatief te) hoge doseringen van cefazoline en cefotaxim bij een verminderde nierfunctie. Het is ook zelden gemeld bij cefamandol. De incidentie bij cefalotine, ceftazidim, ceftriaxon en cefuroxim is niet goed bekend, maar er is casuïstiek van.
• nefrotoxische verschijnselen (m.n. bij zeer hoge doseringen cefalotine en bij combinatie daarvan met aminoglycosiden of lisdiuretica, komt ook voor bij cefotaxim en cefaclor);
• daarnaast zijn nog ernstige bloedingen gerelateerd aan hypoprotrombinemie, trombocytopenie en/of bloedplaatjesdisfunctie gemeld.

• De frequentie van de incidentie van een bepaalde bijwerking is gebaseerd op de preparaatteksten (en daarmee op de productinformatie van de fabrikanten).
• +++ = zeer vaak (> 10%);
• ++= vaak (1-10%);
• += soms (0,1-1%);
• 0= zelden of zeer zelden (tot 0,1%);
• ?= frequentie niet goed bekend/wel beschreven/casuïstiek
• ^a= in het kader van een interstitiële nefritis
• ^b= vooral bij een pre-existente nierinsufficiëntie
• ^c= gemeld in situatie waar ook (vele) andere middelen werden gebruikt

1. Brunton LL, et al. (eds). Goodman & Gilman’s The pharmacological basis of therapeutics. 12th ed. New York: McGraw-Hill, 2011.
2. Aronson JK, et al. (eds). Meyler’s side effects of drugs. 16th ed. Amsterdam: Elsevier, 2016.