penicillinen

Meer informatie

Penicillinen zijn oorspronkelijk ontwikkeld uit benzylpenicilline ofwel penicilline G. Door substitutie van een zijgroep in het molecuul zijn geneesmiddelen verkregen die resistent zijn tegen maagzuur en/of tegen sommige penicillinasen, zoals β-lactamasen van stafylokokken.

• Tot de breedspectrum-penicillinen behoren amoxicilline en piperacilline. Het werkingsspectrum omvat allereerst Gram-positieve kokken (met uitzondering van β-lactamasevormende stafylokokken). Verder betreft het Gram-negatieve kokken, namelijk meningokokken en gonokokken, voor zover die geen β-lactamase produceren. Ten slotte zijn ze actief tegen Gram-negatieve staafvormige bacteriën. Gecombineerd gebruik van een penicilline met een β-lactamaseremmer heeft tot gevolg dat infecties met door β-lactamasevorming resistente bacteriën weer behandelbaar zijn met penicillinederivaten. Als gevolg van het veelvuldige gebruik komt bacteriële resistentie tegen de breedspectrum-penicillinen zowel intra- als extramuraal veel voor.
• Tot de smalspectrum-penicillinen behoren de zuurbestendige en daardoor oraal toepasbare feneticilline en fenoxymethylpenicilline. Tot de parenterale smalspectrum-penicillinen behoren het goed in water oplosbare natriumzout van benzylpenicilline en het weinig in water oplosbare depotpreparaat benzathinebenzylpenicilline.
• Tot de β-lactamase-ongevoelige smalspectrum-penicillinen behoort flucloxacilline. Dit is tevens zuurbestendig waardoor het zowel oraal als parenteraal toepasbaar is.

Het specifieke aangrijpingspunt van penicillinen verklaart een aantal van hun karakteristieke eigenschappen: hun bactericide werking bij snel groeiende bacteriën, het geringere effect op verwekkers van chronische processen dan we op grond van de gevoeligheid van die verwekkers zouden mogen verwachten en het feit dat bacteriostatische antimicrobiële middelen de bactericide werking van β-lactamantibiotica teniet kunnen doen. De bactericide werking van penicillinen is traag en snel reversibel. Er is niet of nauwelijks sprake van een postantibiotisch effect; dat geldt met name voor Gram-negatieve bacteriën. Om een beter therapeutisch effect te bereiken is daarom frequenter doseren en eventueel zelfs continue infusie aangewezen. Bij onvoldoende therapeutisch effect is verhoging van de dosis bij een gelijkblijvend dosisinterval niet rationeel. Resistentie kan ontstaan door veranderingen in (extra)chromosomale genen of door het verwerven van resistentie-genen.

Meer informatie over welke bacteriën doorgaans wel of niet gevoelig zijn voor een bepaald penicilline is te vinden in de geneesmiddeltekst van het betreffende antibioticum onder het kopje Eigenschappen. Op termijn komt in deze groepstekst penicillinen een tabel met daarin de gevoeligheid van diverse gangbare pathogene bacteriën voor verschillende antibioticagroepen. Een dergelijke tabel is al te vinden in cefalosporinen, waar benzylpenicilline ter referentie ook in is opgenomen.

Meer informatie

De overgevoeligheidsreacties worden veroorzaakt door binding van de penicilline of zijn afbraakproducten aan proteïnen, waardoor een hapteen gevormd wordt. Meestal betreft het een IgE-gemedieerde reactie, een enkele keer IgM [1].

De kans op overgevoeligheidsreacties is groter (3–4×) bij atopische patiënten.

Ten tijde van een mononucleosis infectiosa infectie (EBV) ontwikkelt 40–100% van de patiënten exantheem als gevolg van de toediening van aminopenicillinen (voorbeeld: amoxicilline) [2].

Verstoring van de darmflora geeft meestal geen problemen. Soms treedt echter een superinfectie op door een veranderde darmflora, bv. pseudomembraneuze colitis veroorzaakt door overgroei van en productie van een toxine door Clostridium difficile (vaker bij orale dan parenterale toediening).