demeclocycline wordt voorgeschreven bij:
tetracyclinen
Mechanism
$hippoKoptekst
Werkingsmechanisme
Tetracyclinen hebben bij hierondergenoemde indicaties de daarna genoemde werking.
Bij infectie:
- binden ze reversibel aan de 30S– en 50S–subunits van de bacteriële ribosomen. Hierdoor wordt de bacteriële eiwitsynthese geremd;
- hebben ze doorgaans een bacteriostatische werking maar kunnen afhankelijk van concentratie en de bacteriesoort ook bactericide werken.
Bij rosacea:
- remmen ze mogelijk de neutrofiele activiteit en het aantal pro-inflammatoire reacties (doxycycline/Efracea).
Bij malaria:
- remt het de paracytaire eiwitsynthese door inhibitie van intracellulaire eiwittranslatie (doxycycline);
- werken ze schizonticide, echter het mechanisme is traag. Hierom wordt doxycycline alleen in combinatie met antimalariamiddelen voorgeschreven.
Demeclocycline is nauw verwant aan tetracycline en heeft antibacteriële en diuretische eigenschappen. Het wordt echter alleen toegepast bij chronische hyponatriëmie die is ontstaan door het syndroom van inadequate secretie van antidiuretisch hormoon (SIADH). Zie voor meer informatie de geneesmiddeltekst.
Effect
Bij infectie:
- klaring van een bacteriële infectie.
Bij rosacea:
- remming van de ontsteking (doxycycline/Efracea, tetracycline).
Bij malaria:
- preventie van systemische infectie door de malariaparasiet (doxycycline).
Typical side effects
$hippoKoptekst
De meeste bijwerkingen hangen af van de concentratie van het antibioticum in het betrokken orgaan. De meer lipofiele tetracyclinen (doxycycline en minocycline) hebben door hun affiniteit voor vetachtige weefsels naast een hogere (bacteriostatische) effectiviteit ook een ander bijwerkingenprofiel. Lokale gastro-intestinale irritatie en verstoring van de darmflora komen minder vaak voor dan bij de meer hydrofiele tetracyclinen.
Systemische toepassing:
Relatief frequent:
- gastro-intestinale irritatie (branderig gevoel in epigastrio, buikpijn, misselijkheid, braken en diarree);
- fotosensibilisatie (doxycycline en tetracycline, in mindere mate bij minocycline);
- onycholysis en pigmentatie van de nagels, met of zonder begeleidende fotosensibilisatie.
- (verergering van) nierinsufficiëntie;
- beschadiging tanden en kiezen tijdens de ontwikkeling van het melk- en het permanente gebit; verkleuringen en hypoplasie kunnen het gevolg zijn. De toepassing bij kinderen < 8 jaar is om deze reden dan ook gecontra-indiceerd (uitzondering op de contra-indicatie: tigecycline; de verkleuring treedt echter ook bij dit middel op);
Minder frequent:
- overgevoeligheidsreacties, waaronder angio-oedeem en anafylaxie;
- verscheidene typen huiduitslag (morbilliform, urticaria, ’fixed drug eruption’, gegeneraliseerde exfoliatieve dermatitis);
- oesofagitis, oesofageale ulcera (geldt vooral voor oraal doxycycline en tetracycline [1,2]);
- overgroei van niet gevoelige organismen (vooral bij tetracycline), met name gisten (Candida spp.), enterokokken, Proteus en Pseudomonas; met als gevolg bv. spruw of met Candida-geassocieerde oesofagitis;
- incidenteel pseudomembraneuze colitis door overgroei van C. difficile;
- hepatotoxiciteit (doxycycline, minocycline, tigecycline), zich uitend in vervetting van de lever, zwangere vrouwen zijn met name gevoelig hiervoor;
- langdurige behandeling kan leukocytose, atypische lymfocyten, toxische granulatie van granulocyten en trombocytopenische purpura bewerkstelligen;
Meer informatie
De tolerantie voor de gastro-intestinale irritatie verbetert door inname met voedsel; tetracyclinen echter niet innemen met melkproducten. Door optredende complexvorming tussen tetracyclinen en antacida, welke divalente of trivalente kationen (dit zijn o.a. calcium, magnesium, aluminium, ijzer en zink) bevatten, kunnen rondom de inname van tetracyclinen ook geen antacida gebruikt worden om deze klachten te verlichten.
Nierinsufficiëntie komt met name voor bij patiënten met een pre-existent verminderde nierfunctie, vooral wanneer zij ook nog gedehydreerd zijn (door bv. diuretische therapie). Tetracyclinen kunnen uremie versterken, in ieder geval ten dele door hun katabolische effect (verminderde eiwitsynthese) [2]. Doxycycline, minocycline en tigecycline hebben minder renale bijwerkingen dan andere tetracyclinen [1], waarvan voor systemische toepassing bij infecties dan alleen nog tetracycline zelf in de handel is. Demeclocycline heeft meermaals het beeld van een nefrogene diabetes insipidus laten zien, in principe een bijwerking, waar echter dankbaar gebruik van wordt gemaakt bij de behandeling van een SIADH (zie Werkingsmechanisme), de enige toepassing waar het thans voor geregistreerd is. Zeer zelden komt interstitiële nefritis voor.
Lokale toepassing:
Bij het lokale tetracycline-preparaat is alleen orale candidiasis als bijwerking beschreven.
Literatuur
- Brunton LL, et al. (eds). Goodman & Gilman’s The pharmacological basis of therapeutics. 12th ed. New York: McGraw-Hill, 2011.
- Aronson JK, et al. (eds). Meyler’s side effects of drugs. 16th ed. Amsterdam: Elsevier, 2016.