cyproteron/ethinylestradiol

• Behandeling van matige tot ernstige acne gerelateerd aan androgene gevoeligheid (met of zonder seborroe) bij vruchtbare vrouwen, indien lokale therapie of een systemische antibioticabehandeling heeft gefaald.
• Hirsutisme bij vruchtbare vrouwen.

Combinatie met andere hormonale anticonceptiva is gecontra-indiceerd. Gelijktijdig gebruik van leverenzyminducerende stoffen zoals rifampicine, bepaalde anti-epileptica (zoals fenytoïne, fenobarbital, carbamazepine en primidon, mogelijk ook oxcarbazepine, felbamaat en topiramaat), bosentan, sommige HIV-middelen (bv. ritonavir, efavirenz en nevirapine), sint-janskruid en mogelijk ook griseofulvine versnellen de afbraak van de hormonen, zodat de betrouwbaarheid van het preparaat afneemt. Tijdens en tot vier weken na gebruik van leverenzyminducerende stoffen condooms gebruiken of, bij langdurige behandeling met de inductor, een andere niet-hormonale anticonceptiemethode kiezen. Indien gelijktijdige toediening van de inductor langer duurt dan tot het einde van de strip, dient door te worden gegaan met de volgende strip, zonder het gebruikelijke tabletvrije interval. Veel combinaties van HIV-proteaseremmers en niet-nucleoside reverse-transcriptase remmers, incl. combinaties met HCV-remmers kunnen de spiegels van het oestrogeen of progestageen uit de anticonceptiepil verlagen of verhogen; raadpleeg de voorschrijfinformatie van deze middelen. De plasma- en weefselconcentraties van sommige geneesmiddelen kunnen stijgen (bv. ciclosporine) of dalen (bv. lamotrigine).

• actuele of doorgemaakte veneuze trombose (zoals diepveneuze trombose, longembolie);
• arteriële trombose (zoals myocardinfarct, herseninfarct) en/of prodromale aandoeningen (zoals angina pectoris, TIA);
• aanwezigheid van ernstige (meervoudige) risicofactoren voor ontstaan van veneuze en arteriële trombose zoals diabetes mellitus met vasculaire symptomen, ernstige hypertensie of ernstige dyslipoproteïnemie;
• erfelijke en verworven predispositie voor veneuze of arteriële trombose zoals APC-resistentie, proteïne-C-deficiëntie, proteïne-S-deficiëntie, antitrombine-III-deficiëntie, hyperhomocysteïnemie en antifosfolipide-antilichamen;
• voorgeschiedenis van migraine met focale neurologische symptomen;
• geslachtshormoonafhankelijke maligne aandoeningen;
• ernstige leveraandoeningen met (nog) afwijkende leverfunctiewaarden;
• manifeste of eerder doorgemaakte benigne of maligne levertumoren;
• manifeste of eerder doorgemaakte pancreatitis, indien samenhangend met ernstige hypertriglyceridemie;
• onverklaarde vaginale bloedingen.

Zie voor meer contra-indicaties ook de rubrieken zwangerschap, lactatie en interacties.

Niet uitsluitend als anticonceptiemiddel gebruiken.

Veneuze en arteriële trombo-embolie: Neem vóór (her)start van de behandeling een volledige medische (familie-)anamnese en lichamelijk onderzoek af. Voer na drie maanden met regelmaat een periodieke controle uit. Het gebruik van cyproteron/ethinylestradiol geeft 1½–2× meer kans op veneuze trombo-embolische complicaties dan het gebruik van een oraal anticonceptivum met levonorgestrel. Bij aanwezigheid van risicofactoren voor veneuze of arteriële aandoeningen de voordelen en de risico’s van het gebruik zorgvuldig afwegen; een aantal risicofactoren vallen onder de contra-indicaties. Bij verdenking van een erfelijke predispositie voor veneuze of arteriële trombo-embolieën dient verder onderzoek plaats te vinden. Patiënten dienen op de hoogte te worden gebracht van de mogelijke symptomen van trombose, zoals unilaterale pijn en/of zwelling van het been, plotselinge hevige pijn op de borst, plotselinge ademnood, acute buik, ernstige langdurige hoofdpijn, afasie, hemiparese, diplopie, (partiële) gezichtsvelduitval, collaps met of zonder focale epilepsie. Er is meer kans op veneuze trombo-embolische complicaties tijdens het allereerste behandeljaar en na hervatten na een pilvrije periode van ten minste één maand. Ook vermeerdert de kans op veneuze complicaties bij langdurige immobilisatie, zware operaties, operaties aan de benen en bij grote traumata; aanbevolen wordt bij electieve operaties het gebruik ten minste vier weken van te voren te staken en niet eerder te hervatten dan twee weken na volledige mobilisatie. Mogelijk neemt de kans op veneuze complicaties ook toe bij oppervlakkige flebitis en varicosis. De kans op veneuze en arteriële trombo-embolische complicaties neemt verder toe bij toenemende leeftijd, roken (met name bij vrouwen > 35 jaar), obesitas (BMI > 30 kg/m²) en een positieve familie-anamnese (veneuze trombo-embolie op jonge leeftijd bij een eerstegraads familielid). De kans op arteriële complicaties neemt toe bij cardiovasculaire aandoeningen (hypertensie, hartklepaandoeningen, atriumfibrilleren), dyslipoproteïnemie, migraine en andere aandoeningen die de bloedsomloop negatief beïnvloeden (zoals diabetes mellitus, SLE, hemolytisch-uremisch syndroom, chronische inflammatoire darmziekten en sikkelcelanemie).

De toediening staken bij: het voor het eerst optreden of verergeren van migraineuze hoofdpijn (kan een prodromaal symptoom zijn van een CVA), bij plotselinge visus-, gehoor-, of spraakstoornissen of gevoel van zwakte, collaps met of zonder focale epilepsie, bij de eerste symptomen van tromboflebitis of trombo-embolie, bij stijging van de bloeddruk die onvoldoende op antihypertensieve therapie reageert, bij geelzucht (cholestase), hepatitis en gegeneraliseerde jeuk, hevige pijn in de bovenbuik, leververgroting of bij verschijnselen die wijzen op een abdominale bloeding.

Overige waarschuwingen: Bij hevige pijn in de bovenbuik, leververgroting of symptomen van een abdominale bloeding de mogelijkheid van een levertumor in de diagnosestelling betrekken. In epidemiologisch onderzoek blijkt de kans op borstkanker (en mogelijk ook van cervixcarcinoom) iets toe te nemen bij langer durend gebruik. Bij abnormale leverfunctiewaarden de toediening onderbreken totdat normalisatie optreedt. Bij diabetes mellitus vooral in het begin van het gebruik zorgvuldig controleren, omdat de perifere insulineresistentie en glucosetolerantie kan worden beïnvloed. Bij predispositie voor melasma, blootstelling aan zonlicht of UV-straling vermijden. Bij hypertriglyceridemie, of een positieve familie-anamnese hiervoor, bedacht zijn op de toenemende kans op pancreatitis. Bij erfelijk angio-oedeem kunnen exogene oestrogenen angio-oedeem induceren of verergeren. Beoordeling van eventueel onregelmatig bloedverlies is pas zinvol na een periode van drie cycli omdat vooral tijdens de eerste maanden van het gebruik ’spotting’ of doorbraakbloeding kan optreden. Bij uitblijven van onttrekkingsbloeding, zwangerschap uitsluiten voordat het gebruik wordt voortgezet. Het gebruik kan de uitslag van diverse laboratoriumtesten beïnvloeden.

Cyproteronacetaat is een progestageen met sterk anti-androgene werking, dat virilisatieverschijnselen vermindert of doet verdwijnen en de productie van talg reduceert. Ethinylestradiol is een oestrogeen dat indirect de talgproductie vermindert en in combinatie met cyproteronacetaat anticonceptief werkzaam is. Deze anticonceptieve werking berust met name op de ovulatieremming en veranderingen in het cervicale mucus. Daarnaast wordt het endometrium zodanig omgebouwd dat het niet meer geschikt is voor nidatie. Acne-laesies verdwijnen meestal na 3–4 maanden. De seborroe neemt in het algemeen eerder af.

Bij hirsutisme remt cyproteron de werking van androgenen op de haarfollikels door blokkade van de androgeenreceptoren. Hierdoor wordt de vervanging van vellusharen door terminale haren tegengegaan. Hierdoor wordt de vervanging van vellusharen door terminale haren tegengegaan. Het effect is vaak pas na enkele maanden zichtbaar. Hirsutisme ten gevolge van polycysteus ovarium syndroom (PCOS) gaat veelal gepaard met een onregelmatige menstruatie. De combinatie van cyproteron met ethinylestradiol zorgt voor een regelmatigere menstruatie.