rifampicine

Behandeling van:

• alle vormen van tuberculose (pulmonaal en extrapulmonaal), in combinatie met andere tuberculosemiddelen;
• alle vormen van lepra (zowel paucibacillair als multibacillair), in combinatie met andere antileprotica;
• brucellose;
• in uitzonderingsgevallen andere acute infecties, veroorzaakt door voor rifampicine gevoelige micro-organismen, in combinatie met andere antimicrobiële middelen én alléén voor een kortdurende behandeling.

Profylaxe van:

• meningokokkenmeningitis en ter eliminatie uit de nasofarynx van asymptomatische meningokokkendragers. Rifampicine is niet geïndiceerd voor manifeste meningokokkenmeningitis.

Rifampicine is de sterkste inductor van het cytochroom P450-systeem, vooral van CYP3A(4) en CYP2C. Verder induceert rifampicine ook UDP-glucuronyltransferases. Deze inducerende effecten van rifampicine kunnen leiden tot subklinische plasmaspiegels van gelijktijdig gebruikte geneesmiddelen die voor hun eliminatie afhankelijk zijn van deze iso-enzymen met als gevolg een verminderd effect of zelfs een verlies aan effect. Bij een prodrug die juist geactiveerd wordt kan er sprake zijn van een toename aan bijwerkingen. De enzyminductie is maximaal binnen ca. 10 dagen en neemt geleidelijk af, gedurende 2 of meer weken na het stoppen van de behandeling. Houdt hiermee rekening bij de combinatie met andere geneesmiddelen. Vanwege het bovenstaande is gelijktijdig gebruik van rifampicine met de volgende geneesmiddelen gecontra-indiceerd: voriconazol, proteaseremmers (met uitzondering van ritonavir bij een volledige dosering of 600 mg 2×/dag). Gelijktijdig gebruik wordt niet aanbevolen met o.a.: nevirapine, ritonavir (in lage doses als booster), simvastatine en systemisch toegediend ketoconazol (verlaging van de plasmaspiegel van zowel ketoconazol als rifampicine).

Bij gelijktijdig gebruik met veel andere geneesmiddelen kunnen speciale voorzorgen en/of aanpassing van de dosering nodig zijn; raadpleeg hiervoor altijd de betreffende preparaatteksten vóór het toepassen van de combinatie met rifampicine. Met name bij gelijktijdig gebruik van orale anticoagulantia (vitamine K-antagonisten), orale bloedglucoseverlagende middelen, ciclosporine, sirolimus, tacrolimus, cimetidine, carbamazepine, fenytoïne, benzodiazepinen, clozapine, haloperidol, tricyclische antidepressiva, methadon, morfine, efavirenz, kinidine, fluvastatine moet hiermee rekening worden gehouden door eventuele aanpassing van de dosering van deze middelen. Ook bij gelijktijdig gebruik van β-blokkers, calciumantagonisten, digoxine, disopyramide, propafenon, diazepam, nitrazepam, chlooramfenicol, claritromycine, corticosteroïden, ketoconazol, itraconazol, en zidovudine moet rekening worden gehouden met een verminderde werking van deze middelen. Dit is echter geen volledige opsomming.

De betrouwbaarheid van systemische hormonale anticonceptiva kan verminderen; adviseer om over te stappen op andere anticonceptieve methoden.

Rifampicine kan de galuitscheiding vertragen van röntgencontrastmiddelen die voor galblaasonderzoek worden gebruikt.

Combinatie van rifampicine en halothaan kan de hepatotoxiciteit van beide geneesmiddelen vergroten; de combinatie vermijden.

• nierinsufficiëntie (creatinineklaring < 25 ml/min);
• een door geneesmiddelen geïnduceerde acute leverziekte (bv. hepatitis) in de voorgeschiedenis;
• icterus;
• trombocytopenie of hemolytische anemie door eerder gebruik van rifampicine in de voorgeschiedenis;
• overgevoeligheid voor rifamycinen.

Zie voor meer contra-indicaties de rubriek Interacties.

Vóór aanvang van de behandeling: leverenzymwaarden, bilirubine, serumcreatinine, volledige bloedwaarden en het aantal bloedplaatjes bepalen. Bij langdurig gebruik en bij leverfunctiestoornissen ook het bloedbeeld volgen.

Ten aanzien van de lever(functie): wees voorzichtig bij verminderde leverfunctie; bij deze patiënten tijdens de therapie wekelijks, of iedere 2 weken, ALAT en ASAT controleren en eventueel de rifampicinespiegel bepalen voor optimalisering van de dosis. Bij een normale leverfunctie stijgen de transaminasespiegels vaak gedurende de eerste weken van de behandeling tot boven de ULN; deze dalen meestal vanzelf gedurende de derde behandelmaand, zonder de behandeling te onderbreken. Voer ook leverfunctietesten uit als koorts, braken, geelzucht of andere verslechtering van de conditie van de patiënt daarna optreedt. Ook hyperbilirubinemie kan ontstaan, op cellulair niveau van de uitscheidingswegen van de lever, door competitie van rifampicine en bilirubine. Een matige toename van bilirubine en/of transaminasewaarden is op zichzelf geen indicatie om de behandeling te onderbreken; herhaal de leverfunctietesten en volg de trends van de waarden in relatie tot de klinische conditie van de patiënt. Het wordt aanbevolen de behandeling met rifampicine te staken als de leverfunctie niet naar de normale waarden terugkeert of als de transaminasen 5× de ULN overstijgen. Indien de leverfunctie tot normaalwaarden is teruggekeerd, de leverfunctie dagelijks volgen totdat de onderhoudsbehandeling is bereikt; hierna gedurende twee weken wekelijks testen en daarna gedurende zes weken iedere twee weken. Hierna de leverfunctie periodiek volgen. Bij signalen van leverbeschadiging de behandeling met rifampicine stoppen. Bij patiënten met chronische leverziekten, bij alcoholici en bij ondervoede patiënten het therapeutisch nut van de behandeling afwegen tegen de risico’s van verdere leverbeschadiging. Wees zeer voorzichtig bij prematuren en neonaten omdat hun leverenzymsysteem nog niet volledig ontwikkeld is. De combinatie van rifampicine met isoniazide en/of pyrazinamide vermeerdert de kans op bijwerkingen op de lever.

De behandeling onmiddellijk stoppen en nooit meer hervatten als (de eerste tekenen van) ernstige acute overgevoeligheidsreacties optreden zoals dyspneu en astma-achtige aanvallen, purpura, nierfalen, shock, hemolytische anemie of trombocytopenie.

Bij intermitterende therapie of bij hervatting van de therapie na een onderbreking kunnen influenza-achtige symptomen voorkomen, die een voorbode kunnen zijn van ernstige complicaties (zie rubriek Bijwerkingen). De frequentie varieert en kan oplopen tot 50% van de patiënten die wekelijks ≥ 25 mg/kg rifampicine krijgen. Overweeg bij optreden van influenza-achtige verschijnselen bij intermitterende therapie over te schakelen naar dagelijkse medicatie, hierbij insluipend doseren (zie rubriek Doseringen).

Microbiologische methoden voor de bepaling van de plasmaconcentraties van foliumzuur en cyanocobalamine (vitamine B₁₂) kunnen niet gebruikt worden tijdens de behandeling met rifampicine, omdat rifampicine in competitie is met bilirubine en broomsulfaleïne. Om vals-positieve reacties te voorkomen de broomsulfaleïne test uitvoeren de ochtend vóór toediening van rifampicine.

Urine, zweet, speeksel, traanvocht en feces kunnen oranje/rood verkleuren. Zachte contactlenzen kunnen blijvend rood kleuren.

Symptomen
de symptomen en gevolgen van overdosering van rifampicine zijn variabel. Onder de symptomen behoren o.a. maag-darmklachten, zweten, dyspneu, convulsies, nierfalen, levertoxiciteit, gedaald bewustzijn, gegeneraliseerde jeuk, gezichtsoedeem, mogelijk longoedeem. Roodoranje verkleuring van huid en urine.

Therapie
opname in een ziekenhuis kan geïndiceerd zijn. Anti-emetica kunnen nodig zijn bij ernstige maag-darmklachten. Actieve diurese bevordert de renale uitscheiding. Hoewel niet bij de mens waargenomen, is bij dierexperimentele studies bij zeer hoge doseringen een neuro-depressieve werking gezien. Mogelijk kan beademing geïncideerd zijn of geraken.

Voor meer informatie over een vergifting met rifampicine neem contact op met het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum.

Werkt bactericide door blokkeren van het DNA-afhankelijke RNA-polymerase bij gevoelige bacteriën. Rifampicine is werkzaam in zowel de extra- als de intracellulaire ruimten.

Gevoelig zijn: Mycobacterium tuberculosis, andere atypische species van Mycobacterium (in variabele mate), Mycobacterium leprae, en sommige andere Gram-positieve en Gram-negatieve bacteriën.

In vitro zijn ook gevoelig: Brucella spp., Neisseria meningitidis en Staphylococcus aureus).

Omdat resistentie snel kan optreden wordt rifampicine altijd in combinatietherapie toegepast.

Kinetische gegevens