trimethoprim
Samenstelling
Trimethoprim Tabletten Diverse fabrikanten
- Toedieningsvorm
- Tablet
- Sterkte
- 100 mg, 300 mg
Uitleg symbolen
| XGVS | Dit geneesmiddel is niet opgenomen in het geneesmiddelenvergoedingssysteem (GVS). |
| OTC | Over the counter, dit geneesmiddel is een zelfzorgmiddel. Aan de vergoeding van bepaalde zelfzorgmedicatie zijn nadere voorwaarden verbonden. Deze zijn vermeld op bijlage 2 van de Regeling zorgverzekering. |
| 2 | Aan de vergoeding van dit geneesmiddel zijn bepaalde voorwaarden verbonden, die zijn vermeld op bijlage 2 van de Regeling zorgverzekering. Deze voorwaarden kunnen betrekking hebben op de indicaties, de duur van de behandeling en het voorschrijven volgens een richtlijn/protocol. |
| MNT | Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Extra aandacht wordt gevraagd voor onverwachte bijwerkingen. Meldt u dit via het meldformulier van het Lareb. |
Advies
De farmacotherapie van een acute urineweginfectie is gebaseerd op: de ernst van de aandoening (wél of geen weefselinvasie), lokale resistentiepatronen en specifieke patiëntkenmerken (leeftijd, geslacht, risicokenmerken). Een cystitis bij gezonde niet-zwangere vrouwen gaat mogelijk vanzelf over; voer daarom een afwachtend beleid. Ga echter bij risicogroepen, waaronder kinderen, direct over tot medicamenteuze therapie om complicaties te voorkomen. De belangrijkste middelen zijn: nitrofurantoïne (1e keus), fosfomycine (2e keus), trimethoprim (als 3e keus) en bij zwangeren ook amoxicilline/clavulaanzuur (dan 2e keus). Gebruik in geval van weefselinvasie antibacteriële middelen met voldoende weefselpenetratie. Start, in afwachting van een antibiogram, de behandeling met middelen zoals ciprofloxacine (1e keus), amoxicilline/clavulaanzuur (2e keus) of cotrimoxazol (3e keus) en intramuraal met aminoglycosiden en cefalosporinen. Zie voor meer informatie urineweginfecties.
Indicaties
- Infecties veroorzaakt door micro-organismen die gevoelig zijn voor trimethoprim:
- acute ongecompliceerde urineweginfecties;
- onderhoudsbehandeling van chronische urineweginfecties;
- infecties van de bovenste luchtwegen.
- Profylaxe van recidiverende urineweginfecties.
Dosering
Van trimethoprim bestaan alleen nog tabletten van 100 en 300 mg. Sommige generieke tabletten van 100 mg hebben een breukgleuf en kunnen gedoseerd worden per 50 mg. Desondanks zal met de huidig beschikbare tabletten niet altijd een optimale behandeling van kinderen mogelijk zijn.
Behandeling van ongecompliceerde urineweginfecties:
Volwassenen en kinderen > 12 jaar:
300 mg 1×/dag voor het slapen gaan óf 200 mg 2×/dag (’s ochtends en ’s avonds). De behandelduur: is volgens de NHG-richtlijn 3 dagen voor niet-zwangere vrouwen en 7 dagen voor risicogroepen (mannen, patiënten met diabetes mellitus, met neurologische blaasstoornissen, een verblijfskatheter, afwijkingen aan nieren of urinewegen of met een verminderde weerstand). De fabrikant geeft een behandelduur van ten minste één week. Volgens het Kinderformularium van het NKFK bij kinderen > 12 jaar: 3–5 dagen.
Kinderen van 5–12 jaar:
Volgens het Kinderformularium van het NKFK: 6–9 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 1–2 doses (’s avonds of ’s ochtends en ’s avonds). Behandelduur: gedurende 3–5 dagen. De fabrikant beveelt aan dezelfde dosering te geven in 2–3 doses per dag gedurende ten minste één week.
Kinderen van 3 maanden tot 5 jaar:
Volgens het Kinderformularium van het NKFK: 6–9 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 2 doses. Behandelduur: gedurende 3–5 dagen.
Profylaxe van recidiverende en onderhoudsbehandeling van chronische urineweginfecties:
Volwassenen en kinderen > 12 jaar:
100 mg ’s avonds. Behandelduur: De behandeling kan 3–12 maanden, soms nog langer, duren. Volgens de NHG-standaard Urineweginfecties: is postcoïtusprofylaxe een alternatief voor de continue profylaxe. De genoemde dosering hiertoe innemen binnen 2 uur na iedere coïtus, echter maximaal 1×/dag. Voor de optimale duur van de profylaxe is geen hard bewijs. De werkgroep adviseert deze vorm van profylaxe en de continue profylaxe na 6–12 maanden te staken.
Kinderen 5–12 jaar:
50 mg ’s avonds. Behandelduur: De behandeling kan 3–12 maanden, soms nog langer, duren.
Kinderen < 5 jaar:
Volgens het Kinderformularium van het NKFK: 2 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 1 dosis, ’s avonds toe te dienen, maximaal 50 mg/dag.
Bovenste luchtweginfecties:
Volwassenen en kinderen > 12 jaar:
200 mg 2×/dag (’s ochtends en ’s avonds). Behandelduur: gedurende ten minste één week. Volgens het Kinderformularium van het NKFK bij kinderen > 12 jaar: 7–10 dagen.
Kinderen 5–12 jaar:
Volgens het Kinderformularium van het NKFK: 6–9 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 1–2 doses (’s avonds of ’s ochtends en ’s avonds). Behandelduur: gedurende 7–10 dagen. De fabrikant beveelt aan dezelfde dosering te geven in 2–3 doses per dag gedurende ten minste één week.
Kinderen van 3 maanden tot 5 jaar:
Volgens het Kinderformularium van het NKFK: 6–9 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 2 doses. Behandelduur: 7–10 dagen.
Gebruik bij nierfunctiestoornissen: volwassenen en kinderen > 12 jaar: Bij een creatinineklaring van 15–30 ml/min: aanvankelijk de normale dosering gedurende 3 dagen, vervolgens op geleide van de plasmaspiegel, of indien dit niet mogelijk is 80 mg (max. 100 mg) 2×/dag. Bij een creatinineklaring 10–15 ml/min: op geleide van de plasmaspiegel, of indien dit niet mogelijk is 80 mg (max. 100 mg) 2×/dag. Kinderen vanaf 3 mnd.: volgens het Kinderformularium van het NKFK: bij een creatinineklarnig 10–30 ml/min/1.73m²: aanvankelijk de normale dosering gedurende 3 dagen, vervolgens halve dosering per gift, géén intervalverlenging; toepassing bij een creatinineklaring < 10 ml/min/1.73m² wordt ontraden; bij een creatinineklaring > 30 ml/min/1.73m² is geen dosisaanpassing nodig.
Tabletten innemen met een half glas water, ter voorkóming van maag-darmklachten bij voorkeur na de maaltijd.
Bijwerkingen
Vaak (1–10%): misselijkheid, braken. Huiduitslag, jeuk.
Zelden (0,01–0,1%): allergische reacties zoals angio-oedeem, anafylactische reacties, koorts, serumziekte. Erythema multiforme, Stevens-Johnsonsyndroom, toxische epidermale necrolyse. Hematologische afwijkingen door folinezuurdeficiëntie (megaloblastaire anemie, hypersegmentatie van granulocyten, granulocytopenie, trombocytopenie), hemolytische anemie bij G6PD-deficiëntie, pancytopenie.
Zeer zelden (< 0,01%): aseptische meningitis (snel reversibel na staken van de behandeling). Pseudomembraneuze colitis.
Verder zijn gemeld: zere mond, zere tong. Tand- en/of tongverkleuring. Ernstige lever- of nierfunctiestoornissen. Urticaria. Stijging kaliumspiegel. Verergering porfyrie.
Interacties
De werking van vitamine K–antagonisten kan worden versterkt. De plasmaspiegels van fenytoïne, tolbutamide en digoxine (m.n. bij ouderen) kunnen toenemen. Mogelijk vergroot trimethoprim de blootstelling aan repaglinide; de combinatie vermijden.
Gelijktijdige toediening met andere foliumzuurantagonisten (zoals pyrimethamine, methotrexaat) vermeerdert de kans op megaloblastaire anemie; overweeg foliumzuursuppletie. De systemische blootstelling aan methotrexaat kan toenemen met ernstige bijwerkingen zoals pancytopenie, vooral bij aanwezigheid van risicofactoren zoals hoge leeftijd, hypoalbuminemie, verminderde nierfunctie of verminderde beenmergreserve; de combinatie vermijden. Hematologische toxiciteit kan toenemen bij de combinatie met andere beenmergdepressiva zoals azathioprine.
Bij combinatie met ACE-remmers, kaliumzouten en kaliumsparende diuretica, zoals spironolacton en andere plasmakalium-verhogende geneesmiddelen (bv. heparine, tacrolimus en ciclosporine) is er meer kans op hyperkaliëmie.
Bij gelijktijdige toediening van ciclosporine na een niertransplantatie kan de nierfunctie afnemen.
Zwangerschap
Trimethoprim passeert de placenta; concentraties in het foetale weefsel zijn ongeveer gelijk aan die in het plasma van de moeder.
Teratogenese: Er zijn geen aanwijzingen voor schadelijkheid bij de mens. In dierproeven is het middel in hoge orale doseringen schadelijk gebleken, waarschijnlijk door de ontstane lage foliumzuurspiegels.
Farmacologisch effect: Alleen bij zeer hoge doses kan op grond van de farmacologische werkzaamheid een foliumzuurdepletie bij het kind ontstaan.
Advies: Alleen op strikte indicatie gebruiken; tijdens het 1e trimester foliumzuursuppletie geven (in doseringen zoals gebruikelijk voor een zwangere). Trimethoprim is geen eerstekeusmiddel tijdens de zwangerschap; het is een veilig alternatief indien andere antibiotica niet werkzaam zijn.
Lactatie
Overgang in de moedermelk: Ja, in geringe mate.
Advies: Kan (voor zover bekend zonder gevaar) volgens voorschrift worden gebruikt.
Contra-indicaties
- ernstige leverfunctiestoornis;
- ernstige nierfunctiestoornis;
- ernstige afwijkingen in het bloedbeeld zoals granulocytopenie, trombocytopenie en megaloblastaire anemie.
Waarschuwingen
Ouderen zijn gevoeliger voor de bijwerkingen; deze kunnen bij hen ernstiger vormen aannemen.
Geef foliumzuur of folinezuur bij risicofactoren voor hematologische bijwerkingen (bv. hypoalbuminemie, hoge leeftijd, verminderde nierfunctie en verminderde beenmergreserve); de profylactische doseringen beïnvloeden niet de antibacteriële activiteit van trimethoprim. Wees voorzichtig bij bestaande lichte tot matige hematologische afwijkingen. Ook bij manifest of dreigend tekort aan foliumzuur (bv. alcoholicus, zwangere) foliumzuursuppletie geven. Bij langdurige behandeling regelmatig het bloedbeeld incl. foliumzuurgehalte in bloed (bv. 1×/mnd.) controleren.
Indien bij luchtweginfecties binnen 48 uur geen verbetering wordt waargenomen, op geleide van een kweek op andere middelen overschakelen.
Toediening aan patiënten met acute porfyrie vermijden.
Bij optreden van huiduitslag de toediening staken.
Trimethoprim kan vals-verhoogde plasmacreatininespiegels geven. Trimethoprim interfereert met de bepaling van methotrexaat in het serum wanneer gebruik gemaakt wordt van Lactobacillus caseï.
Overdosering
Symptomen
acuut: o.a. maag-darmstoornissen, duizeligheid, hoofdpijn en verwardheid. Verder stijging van kalium en levertransaminasewaarden. Chronisch: beenmergdepressie.
Therapie
acuut: trimethoprim kan met behulp van hemodialyse worden verwijderd uit het lichaam. Peritoneale dialyse is niet effectief. Chronisch: folinezuur (3–10 mg/dag i.m. gedurende 5–7 dagen) toedienen. Aanzuren van de urine versnelt de eliminatie.
Voor meer informatie over een vergiftiging met trimethoprim zie de stofmonografie via de website van het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum.
Eigenschappen
De werking berust op blokkering van het enzym dihydrofoliumzuurreductase, waardoor de reductie van dihydrofoliumzuur tot tetrahydrofoliumzuur wordt voorkomen met als gevolg een remming van de biosynthese van nucleïnezuren en eiwitten. De affiniteit van trimethoprim voor het bacteriële enzym is vele malen groter dan voor het menselijke enzym.
Gewoonlijk gevoelig zijn: Staphylococcus aureus (MSSA; meticillinegevoelige variant) en Enterococcus faecalis, Raoultella spp.
Verworven resistentie kan een probleem zijn bij: overige enterococci, Haemophilus influenzae, Citrobacter spp., Enterobacter spp., Escherichia coli, Hafnia alvei, Klebsiella spp., Morganella spp., Proteus mirabilis, Providencia spp., Salmonella spp., Serratia spp. en Yersinia spp.
Ongevoelig zijn: Staphylococcus aureus (MRSA; meticilline resistent), Pseudomonas aeruginosa, Shigella sonnei, Neisseria spirochaetes, Mycobacterium tuberculosis, Chlamydiaceae, Mycoplasma spp., Rickettsia spp.
Kinetische gegevens
| Resorptie | snel en vrijwel volledig. |
| T max | 1–4 uur, bij kinderen van 0–13: ca. 2 uur. |
| V d | ca. 1,6 l/kg, bij kinderen van 0–13: ca. 0,9–1,1 l/kg. |
| Overig | in de meeste weefsels en lichaamsvloeistoffen komen hogere concentraties voor dan in het serum. De concentraties in de urine zijn gedurende > 24 uur na de laatste toediening, ver boven de MRC-waarde van de gebruikelijke pathogene micro-organismen. |
| Metabolisering | beperkt, in de lever. |
| Eliminatie | vnl. met de urine: ca. 50–60% binnen 24 uur door glomerulaire filtratie en tubulaire secretie, 80% onveranderd. De eliminatie is hoger bij een lagere pH van de urine. |
| T 1/2 | 9–17 uur; verlengd tot > 26 uur bij ernstige nierfunctiestoornissen (< 10 ml/min), bij kinderen van 0–13: 4–5,5 uur. |
Geneesmiddelgroep
trimethoprim hoort bij de groep sulfonamiden en trimethoprim.