Fentanyl (transdermaal)

Publish

fentanyl (transdermaal)

Medicine Opioïden N02AB03

Samenstelling

Durogesic Janssen-Cilag bv

Toedieningsvorm
Pleister met gereguleerde afgifte ’12’
Sterkte
12 microg/uur
Verpakkingsvorm
5,25 cm²
Toedieningsvorm
Pleister met gereguleerde afgifte ’25’
Sterkte
25 microg/uur
Verpakkingsvorm
10,5 cm²
Toedieningsvorm
Pleister met gereguleerde afgifte ’50’
Sterkte
50 microg/uur
Verpakkingsvorm
21 cm²
Toedieningsvorm
Pleister met gereguleerde afgifte ’75’
Sterkte
75 microg/uur
Verpakkingsvorm
31,5 cm²
Toedieningsvorm
Pleister met gereguleerde afgifte ’100’
Sterkte
100 microg/uur
Verpakkingsvorm
42 cm²

Alle pleisters bevatten 0,4 mg/cm².

Fentanyl Pleisters Diverse fabrikanten

Toedieningsvorm
Pleister met gereguleerde afgifte ’12’
Sterkte
12 microg/uur
Verpakkingsvorm
4,2–5,25 cm²
Toedieningsvorm
Pleister met gereguleerde afgifte ’25’
Sterkte
25 microg/uur
Verpakkingsvorm
7,5–10,5 cm²
Toedieningsvorm
Pleister met gereguleerde afgifte ’50’
Sterkte
50 microg/uur
Verpakkingsvorm
15–21 cm²
Toedieningsvorm
Pleister met gereguleerde afgifte ’75’
Sterkte
75 microg/uur
Verpakkingsvorm
22,5–31,5 cm²
Toedieningsvorm
Pleister met gereguleerde afgifte ’100’
Sterkte
100 microg/uur
Verpakkingsvorm
30–42 cm²

De pleisters bevatten productafhankelijk 0,25–0,55 mg/cm².

Ionsys The Medicines Company UK Ltd

Toedieningsvorm
Elektronisch transdermaal systeem
Sterkte
40 microg/dosis
Verpakkingsvorm
max. 80 doses

Uitleg symbolen

XGVS Dit geneesmiddel is niet opgenomen in het geneesmiddelenvergoedingssysteem (GVS).
OTC Over the counter, dit geneesmiddel is een zelfzorgmiddel. Aan de vergoeding van bepaalde zelfzorgmedicatie zijn nadere voorwaarden verbonden. Deze zijn vermeld op bijlage 2 van de Regeling zorgverzekering.
2 Aan de vergoeding van dit geneesmiddel zijn bepaalde voorwaarden verbonden, die zijn vermeld op bijlage 2 van de Regeling zorgverzekering. Deze voorwaarden kunnen betrekking hebben op de indicaties, de duur van de behandeling en het voorschrijven volgens een richtlijn/protocol.
MNT Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Extra aandacht wordt gevraagd voor onverwachte bijwerkingen. Meldt u dit via het meldformulier van het Lareb.

fentanyl (transdermaal) vergelijken met een ander geneesmiddel.

Advies

Volg bij pijnbehandeling een stapsgewijze aanpak en ga bij onvoldoende pijnstilling, contra-indicaties of een specifieke indicatie over naar de volgende stap.

Begin met paracetamol. De volgende stap is een NSAID (diclofenac, ibuprofen of naproxen) eventueel in combinatie met paracetamol. De daaropvolgende stap is tramadol, bij voorkeur in combinatie met paracetamol of een NSAID. De volgende stap is een sterkwerkend opioïd, oraal (morfine) of transdermaal fentanylpleister), bij voorkeur in combinatie met paracetamol of een NSAID. De laatste medicamenteuze stap is subcutane of intraveneuze toediening van een sterkwerkend opioïd (morfine).

Bij pijn met een oncologische oorzaak wordt meestal gelijk met sterkwerkende opioïden gestart, bij voorkeur gecombineerd met paracetamol en/of een NSAID. Zorg bij doorbraakpijn dat, naast een effectieve onderhoudsbehandeling, ook snelwerkende pijnstilling als rescue-medicatie beschikbaar is (wees bedacht op het sterk verslavende effect). Neem eventueel contact op met het palliatieteam.

Pleister: bij de behandeling van chronische pijn bij kanker zal de keuze steeds individueel worden bepaald. Indien een opioïd is geïndiceerd gaat de voorkeur uit naar oraal morfine met gereguleerde afgifte. Transdermaal fentanyl kan in aanmerking komen bij slikklachten. Nadelen van de pleister zijn dat vooral in de beginfase van de behandeling relatief vaak additionele medicatie met een kortwerkend opioïd nodig is, en de lange halfwaardetijd in geval van het optreden van bijwerkingen.

Elektronische transdermaal systeem: er is geen advies vastgesteld over de plaats in de medicamenteuze behandeling.

Indicaties

Pleister:

  • Ernstige chronische pijn bij volwassenen en kinderen vanaf twee jaar bij wie langdurige toediening van opioiden vereist is.

Elektronisch transdermaal systeem:

  • Matige tot ernstige acute postoperatieve pijn bij volwassenen.

Dosering

Klap alles open Klap alles dicht

Chronische hevige pijn (pleister):

Volwassenen en kinderen > 16 j.:

Pleister: Begindosering bij nog niet met opioïden behandelde patiënten: 12 microg/uur elke 48–72 uur. Doseringstitratie vindt in de regel plaats met stappen van 12 of 25 microg/uur fentanyl, rekeninghoudend met de behoefte aan analgesie. Bij incidentele opleving van de pijn kunnen supplementaire doses van een kortwerkend opioïd nodig zijn. Bij doseringen > 300 microg/uur fentanyl kunnen bijkomende of alternatieve methoden voor opioïdtoediening nodig zijn. Bij verlies van een pleister kan deze worden vervangen door een nieuwe pleister te plakken op een ander lichaamsdeel, vanaf het moment van vervanging gaat de doseringstermijn van 72 uur weer in.

Pleister: Bij patiënten die al opioïden ontvingen moet voor omrekening eerst de analgetische behoefte per etmaal worden berekend; deze wordt omgerekend in een equi-analgetische dosis morfine. Voor omrekening geldt dat 90 mg oraal morfine/etmaal ongeveer overeenkomt met fentanyl 25 microg/uur. Een dosis < 135 mg oraal morfine/etmaal komt dan overeen met een pleister van fentanyl 25 microg/uur, 135–224 mg oraal morfine/etmaal met fentanyl 50 microg/uur, 225–314 mg oraal morfine met fentanyl 75 microg/uur, 315–404 mg oraal morfine met fentanyl 100 microg/uur, etc. Voor doseringen boven 100 microg/uur fentanyl kunnen meerdere pleisters worden gebruikt.

Kinderen 2–16 j.:

Pleister: Alleen toepassen bij kinderen die al ten minste het equivalent van 30 mg morfine per etmaal krijgen toegediend. Voor berekening van de dosering eerst de analgetische behoefte per etmaal berekenen in een equi-analgetische dosis morfine. Bij een dosering < 45 mg oraal morfine/etmaal starten met fentanyl 12 microg/uur; bij 45–90 mg oraal morfine/etmaal met fentanyl 25 microg/uur. Voor de omrekening van doseringen > 90 mg oraal morfine/etmaal zijn weinig klinische gegevens en wordt een conservatieve benadering gekozen dat stappen van 30–45 mg oraal morfine/etmaal ongeveer overeenkomt met fentanyl 12 microg/uur.

Acute postoperatieve pijn (elektronisch transdermaal systeem)

Volwassenen:

De patiënt eerst titreren tot een aanvaardbaar niveau van pijnstilling. Daarna kan de patiënt het transdermaal systeem activeren, met een afgifte van 40 microg per 10 minuten. De eerste uren wordt minder opgenomen uit het systeem, zodat bij een nieuw systeem in het begin vaker gedoseerd zal worden dan na enkele uren. Vervang zo nodig het systeem na 24 uur of 80 doses, afhankelijk van wat eerder voor komt. Korter dan 72 uur toepassen.

Pleister: breng met de vlakke hand aan en druk gedurende 30 seconden krachtig aan. Elke nieuwe pleister op een andere huidplek dan de vorige aanbrengen. Vouw de gebruikte pleister na het verwijderen dubbel met de kleefzijde naar binnen, doe terug in het zakje en lever in bij de apotheek. Ook eventuele ongebruikte pleisters terugbrengen naar de apotheek.

Elektronische transdermaal systeem: vermijd contact met mond en (andere) slijmvliezen. Draag handschoenen bij de toepassing. Vermijd contact met water. Niet aanbrengen op een eerder gebruikt huidoppervlak. Raadpleeg bij foutmeldingen de informatie van de leverancier. Verwijder het systeem volgens de aanwijzingen van de leverancier.

Bijwerkingen

Zeer vaak (> 10%): slaperigheid, duizeligheid, hoofdpijn, maag-darmstoornissen (misselijkheid, braken, obstipatie), asthenie, zweten, jeuk.

Vaak (1-10%): verwardheid, hallucinaties, depressie, angst, abnormale dromen, depersonalisatie, abnormaal denken, bewustzijnsdaling of -verlies, vertigo, hyperacusis, anemie, neutropenie, smaakstoornis, tremor, migraine, anorexie, droge mond, buikpijn, dyspepsie, visusstoornissen, spierpijn, rugpijn, oedeem, vermoeidheid, rillingen, allergische reactie (zwelling, irritatie, erytheem) op de toedieningsplaats.

Soms (0,1-1%): urineretentie, huiduitslag, erytheem, urticaria, dyspneu, hypoventilatie, hypo-esthesie, diarree, flatulentie, ileus, dilatatie galwegen, slaapstoornissen, stemmingsveranderingen, agitatie, nachtmerries, euforie, geheugenverlies, hypo- of hypertensie, brady- of tachycardie, vasodilatatie, myoclonus, loop– en evenwichtsstoornis, coördinatiestoornissen, paresthesie, syncope, coma, convulsies, malaise, trombocytopenie, aandachtstoornis, dysartrie, gezichtsoedeem, alopecia, oculaire hyperemie, tinnitus, slaapapneusyndroom, traagheid, dorst, nervositeit, desoriëntatie, spiertrekkingen, spierzwakte, artralgie, koorts.

Zelden (0,01-0,1%): hik, rinitis, hypocalciëmie, hypoglykemie, hypokaliëmie.

Zeer zelden (< 0,01%): libidoverlies, onthoudingsverschijnselen. (Ernstige) ademhalingsdepressie.

Interacties

Gelijktijdige toediening van geneesmiddelen die de CYP3A4-activiteit induceren, kan de werkzaamheid van fentanyl verminderen. Het gelijktijdig gebruik van fentanyl met sterke CYP3A4-remmers (zoals ritonavir, indinavir, ketoconazol, itraconazol, erytromycine, claritromycine) of matig sterke CYP3A4-remmers (zoals aprepitant, diltiazem, fluconazol, fosamprenavir, grapefruitsap en verapamil) kan resulteren in een verhoogde plasmaconcentratie van fentanyl (versterkte of langerdurende werking, meer kans op (fatale) ademhalingsdepressie). Zo mogelijk gelijktijdig gebruik vermijden, tenzij onder zorgvuldige observatie gedurende langere tijd.

Gelijktijdig gebruik met SSRI’s of SNRI’s kan leiden tot het serotoninesyndroom (symptomen: spontane clonus, induceerbare clonus met agitatie of diaforese, tremor, hyperreflexie, hypertonie, koorts).

Bij gelijktijdig gebruik van sommige morfinomimetica (fentanyl, methadon, oxycodon, pethidine en tramadol) met MAO-remmers neemt de kans op een serotonerg syndroom toe; daarom wordt gebruik van een morfinomimeticum afgeraden tijdens of binnen 2 weken na behandeling met een MAO-remmer.

Gelijktijdig gebruik van alcohol, andere centraal depressieve stoffen (zoals anesthetica, antipsychotica, anxiolytica, hypnotica en sedativa) kan de depressieve werking op het centraal zenuwstelsel versterken (meer kans op ademhalingsdepressie, versterkte werking).

Combinatie met partiële opioïde agonisten/antagonisten zoals buprenorfine wordt niet aanbevolen, omdat het pijnstillende effect van fentanyl deels geneutraliseerd wordt en onthoudingsverschijnselen kunnen optreden.

Zwangerschap

Fentanyl passeert de placenta.
Teratogenese: Bij de mens, onvoldoende gegevens. Bij dieren is in doses toxisch voor het moederdier verminderde vruchtbaarheid en verhoogde mortaliteit bij embryo’s aangetoond.
Farmacologisch effect: Langdurig gebruik van opioïden tot aan de partus kan onthoudingsverschijnselen bij de neonaat veroorzaken. Vooral bij prematuren is er meer kans op ademhalingsdepressie. Door verminderde uterusmobiliteit kan de partusduur worden verlengd. Wanneer fentanyl vlak vóór of tijdens de partus aan de moeder wordt toegediend, kan het de variatie van de foetale hartfrequentie verminderen en depressie van de ademhaling bij de pasgeborene veroorzaken.
Advies: Alleen op strikte indicatie gebruiken en dan zo kort mogelijk. Toediening vlak voor of tijdens de bevalling (incl. keizersnede) wordt ontraden vanwege het risico van neonatale ademhalingsdepressie en sedatie.

Lactatie

Overgang in de moedermelk: Ja.
Farmacologisch effect: Kan ademhalingsdepressie, sedatie en gewenning veroorzaken bij de zuigeling.
Advies: Tijdens gebruik geen borstvoeding geven. Borstvoeding niet eerder starten dan 72 uur na de laatste toediening van de pleister of 24 uur na verwijdering van het elektronische transdermaal systeem.

Contra-indicaties

Pleister:

  • acute ademhalingsdepressie, astma en chronisch obstructieve longziekten;
  • hersentrauma, verhoogde intracraniële druk;
  • hypovolemie, hypotensie;
  • myasthenia gravis;
  • acute of postoperatieve pijn (omdat gebruik kan leiden tot ernstige of levensbedreigende hypoventilatie en doseringsaanpassing niet mogelijk is).

Elektronisch transdermaal systeem:

  • ernstige ademhalingsdepressie of cystische fibrose.

Waarschuwingen

Wees voorzichtig bij lever- en nierfunctiestoornissen, ongecontroleerde hypothyreoïdie, cardiovasculaire aandoeningen zoals bradycardie, longaandoeningen zoals COPD, hypovolemie, alcoholisme en bij ouderen.

Fentanyl niet toepassen bij meer gevoeligheid voor intracraniële effecten van CO2-retentie.

Bij (vermoed) serotoninesyndroom de behandeling staken.

Staak de behandeling bij (vermoeden van) paralytische ileus.

Het gebruik kan leiden tot gewenning en afhankelijkheid. Bij patiënten die gevoelig zijn voor verslavingsziekten is voorzichtigheid geboden.

alleen voor de pleister:

De incidentie en ernst van de ademhalingsdepressie neemt toe met de dosering fentanyl. Na verwijdering van de pleister kan de onderdrukking van de ademhaling nog enige uren voortduren.

Patiënten bij wie ernstige bijwerkingen zijn geconstateerd, dienen tot 24 uur na verwijdering van de pleister te worden gecontroleerd.

Voortijdige vervanging (bv. door verlies) van de pleister kan leiden tot toename van de fentanylspiegel.

De applicatieplek van de pleister niet blootstellen aan externe warmtebronnen; bij een lichaamstemperatuur > 40°C kan de plasmaconcentratie van fentanyl met eenderde toenemen; daarom bij koorts controleren op bijwerkingen en zo nodig de dosering aanpassen.

Accidenteel contact met de pleister kan met name voor kinderen fataal zijn; bij onvoorziene overdracht van een pleister deze onmiddellijk verwijderen van de huid van de persoon die geen pleisters gebruikt.

Bij overschakeling van een andere opioïd op de fentanylpleister kunnen onthoudingsverschijnselen (misselijkheid, braken diarree, angst en rillen) optreden.

Na staken van het gebruik van de pleister moet vervanging door andere opioïden geleidelijk en met lage doses gebeuren in verband met de lange halfwaardetijd.

alleen voor het elektronisch transdermaal systeem:

Het transdermaal systeem mag alleen door de patiënt geactiveerd worden om overdosering te vermijden.

Door overmatig zweten kan minder fentanyl worden afgegeven.

Wees voorzichtig bij patiënten met morbide obesitas (BMI > 40) vanwege meer kans op ademhalingsstoornissen.

Wees voorzichtig bij patiënten met gehoorverlies omdat zij de geluidssignalen van het systeem minder goed kunnen horen.

Wees voorzichtig bij patiënten die een ingreep aan de borstkas of bovenbuik ondergingen, vanwege relatief weinig gegevens.

De veiligheid en effectiviteit bij kinderen tot 18 jaar zijn niet aangetoond.

Het gebruik kan leiden tot een verminderd reactie- en concentratievermogen en wazig of dubbel zien. Vele dagelijkse bezigheden (bv. autorijden) kunnen daarvan hinder ondervinden.

Overdosering

Symptomen
het meest ernstige symptoom is ademhalingsdepressie, variërend van bradypneu tot apneu.

Therapie
verwijdering van de pleister of het elektronische transdermaal systeem en fysieke of verbale stimulatie van de patiënt. Naloxon: 0,4 mg i.v., zo nodig na 2–3 min herhalen of eventueel per continu infuus. Zo nodig kunstmatige ademhaling. Ernstige of hardnekkige hypotensie gepaard gaand met hypovolemie behandelen met geschikte parenterale vochtsuppletie.

Voor symptomen en behandeling zie ook toxicologie.org of het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum.

Eigenschappen

Opiaatagonist met sterk analgetische werking en sederend effect. Fenylpiperidinederivaat. Interageert vooral met de μ-receptor. Uit de pleister komt gedurende de applicatieduur van 72 uur fentanyl vrij met een relatief constante snelheid die bepaald wordt door de concentratiegradiënt tussen copolymeerafgiftemembraan en de huidlagen. De werking begint na 6–12 uur. Het elektronische systeem voor intramuraal gebruik levert 40 microg in 10 minuten, werkt maximaal 24 uur of levert 80 doses, afhankelijk van wat eerst voor komt. Fentanyl valt onder de bepalingen van de Opiumwet in zijn volle omvang.

Kinetische gegevens

Fca. 90%.
OverigPleister: steady-state na 12–24 uur, plasmaspiegels gedurende de rest van de 72 uur betrekkelijk constant. Indien de behandeling wordt vervolgd met pleisters van dezelfde grootte, blijven deze spiegels gehandhaafd.
OverigElektronisch transdermaal systeem: steady-state na ca. 12 uur.
T maxca. 15 min bij elektronisch transdermaal systeem.
V d6 l/kg (bij steady state).
Metaboliseringsnel en uitgebreid in de lever voornamelijk door CYP3A4. De belangrijkste metaboliet norfentanyl is inactief.
Eliminatieca. 75% met de urine, als metabolieten en ca. 10% onveranderd.
T 1/2Pleister: ca. 17 uur (13–22 uur) na verwijderen van de pleister, door continue resorptie vanuit de huid. Bij ouderen, bij mensen met lever- en nierfunctiestoornissen of een slechte lichamelijke conditie kan de halfwaardetijd zijn verlengd; bij kinderen kan de klaring hoger zijn dan bij volwassenen.

Geneesmiddelgroep

fentanyl (transdermaal) hoort bij de groep Opioïden.

Kosten

Kosten laden…

Zie ook